دیابت بی‌ مزه  (diabetes insipidus) نوعی بیماری است که طی آن مقدار زیادی از مایع رقیق شده به صورت ادرار از بدن بیمار دفع می ‌شود  . عوامل متعددی سبب بروز این بیماری در افراد می ‌شود  .

دیابت بی ‌مزه در موارد زیادی از دوران بچگی یا اوایل بزرگسالی(حدود 20 سالگی  ) شروع می‌ شود و اغلب در مردان شایع ‌تر از زنان است  .

منشا بروز این بیماری به اختلال در عملکرد غده ی هیپوفیز مغزی است و هر عاملی که موجب بیماری یا نقص عملکرد هیپوفیز شود، موجب بروز بیماری دیابت بی‌ مزه در افراد می ‌شود  .

علل ابتلا به بیماری

* از مهم ‌ترین عوامل بروز بیماری می ‌توان به وجود تومورهای هیپوفیز یا هیپوتالاموس اشاره کرد  .

* اعمال جراحی روی هیپوفیز یا هیپوتالاموس و یا استفاده از مواد رادیواکتیو و اشعه درمانی تومورهای مغز ، عامل دوم ایجاد بروز دیابت بی ‌مزه است  .

* سومین عامل، جراحات شدید به سر در اثر تصادفات و یا تروماهای شدید مغزی است که اغلب با شکستگی در جمجمه نیز همراه است  .

* چهارمین عامل، مرگ مغزی و ایست قلبی تنفسی در افراد است که به نوبه خود با تاثیر روی سلول ‌های مغزی موجب بروز دیابت بی‌ مزه می ‌شود  .

* در برخی از موارد نیز هیچ ‌کدام از عوامل در فرد بیمار دیده نمی ‌شود اما فرد به این بیماری مبتلا است. این بیماران به طور معمول از دوران کودکی گرفتار این بیماری شده ‌اند. این دسته از بیماران اگر هیچ عامل محرک بیماری را با خود به همراه نداشته باشند، به عنوان بیماران ایدوپاتیک طبقه ‌بندی می ‌شوند  .

علایم بیماری

با فرا رسیدن فصل سرد سال، تعریق بدن کم صورت می ‌گیرد و در نتیجه به میزان ادرار افزوده می‌ شود و گاهی نیز ترس، استرس، اسپاسم گردنه مثانه و.... باعث بروز حجم زیاد ادرار می‌ شوند، ولی در دیابت بی ‌مزه با توجه این که شخص به دفعات فراوان ادرار می ‌کند، فرد مبتلا تا   10 لیتر آب در روز می ‌نوشد و وقتی به هوش باشد صدمه‌ ای برای بدن نخواهد داشت، اما اگر شخص دچار بی‌ هوشی شود، دیگر توان نوشیدن و جبران آب دفع شده از بدن را نخواهد داشت  .

علایم مهم این بیماری عبارت است از  :

* پُرادراری؛ دفع مقدار زیاد ادرار رقیق و بدون رنگ تا 15 لیتر در روز‌

* تشنگی بیش از حد

* و پُرنوشی که تقریبا در تمام بیماران مبتلا به دیابت بی‌ مزه دیده می ‌شود  .

 * در نوع شدید بیماری حجم زیادی از مایعات بدن به صورت ادرار از بدن بیمار دفع می ‌شود که گاهی این مقدار به حدود 16 تا 24 لیتر در روز می ‌رسد و شخص بیمار نیاز به ادرار کردن در هر 30 تا 60 دقیقه را احساس می‌ کند. در این حالت اگر مقدار لازم آب و مایعات به بدن بیمار نرسد، ممکن است کم‌ آبی   شدید در بدن شخص ایجاد شود که موجب بروز ضعف، تب، حالت ‌های روانی، سُستی بیش از حد و مرگ می ‌شود . به همین علت در برخورد با این‌ گونه بیماران باید آن ها را به سرعت به مراکز درمانی منتقل کرد تا در ابتدا، علت بروز بیماری مشخص شود و سپس با درمان ابتدایی موجب جلوگیری از بروز عوارض بیماری در شخص شویم و در نهایت با بررسی دقیق، علت اصلی بروز بیماری کشف و درمان شود.

* خشکی دست ها

شرح بیماری

هورمون AVP یا هورمون ضدادرار، از هیپوفیز خلفی ترشح می ‌شود. هیپوفیز خلفی از نسج عصبی مغز است و در واقع سلول‌ هایی که AVP ترشح می ‌کنند، پایانه ‌های عصبی را تشکیل می‌ دهند.

AVP نوعی هورمون است که از پایانه ‌های عصبی ترشح می ‌شود و غیر از هیپوفیز خلفی در جاهای دیگر مغز نیز ترشح می ‌شود، مانند مرکز تشنگی در هیپوتالاموس. به همین دلیل افراد مبتلا مدام تشنه هستند.

کانال ‌هایی به نام کانال ‌های عبور آب در لوله‌ های جمع ‌کننده ی ادرار(توبول ‌ها)‌ ناحیه عمقی نسج کلیه(مدول ‌ها)‌ وجود دارند که وقتی از نظر اسمزی، غلظت املاح زیاد شده، به واسطه آن در این قسمت املاح‌ دار می‌ شود.

در این فرآیند هورمون AVP کانال ‌ها را به جداره ی لوله‌ های جمع‌ کننده ی ادرار می ‌چسباند و بر اساس اسمز، آب حرکت می ‌کند و وارد ناحیه ی عمقی نسج کلیه شده، از طریق عروق خونی جذب می ‌شوند. به همین دلیل به آن، هورمون ضدادرار گفته می ‌شود.

برای آن که این هورمون کار کند، باید هیپوفیز خلفی و قسمت هیپوتالاموس و نواحی عمقی نسج کلیه سالم باشند. در غیر این صورت ادرار زیاد دفع خواهد شد. تومورها، ضایعات، ضربه‌ به سر و اشعه درمانی در نواحی هیپوفیز و هیپوتالاموس در ترشح AVP اختلال ایجاد می ‌کنند که می ‌تواند گذرا و حتی دائمی باشد.

اگر نواحی عمقی نسج کلیه بر اثر سنگ‌ های کلیه، بیماری ‌های مزمن کلیه، فشار خون و داروهای مختلف تخریب شود، دیگر جذب آب اتفاق نمی ‌افتد.

گاهی افراد به علل مختلف، آب زیادی می ‌نوشند، مثلا تشنگی زیاد بر اثر مصرف برخی داروهای اعصاب که دهان را خشک می ‌کنند و فرد به جای نوشیدن روزانه 2 لیتر آب، مجبور به استفاده 5 الی 6 لیتر آب می ‌شود که به دنبال آن در عمق کلیه پدیده شسته شدن بر اثر ورود و خروج زیاد آب رخ می‌ دهد و کاهش املاح و اختلال در جذب آب ایجاد می‌ شود.

تشخیص بیماری

یکی از مهم ‌ترین تغییراتی که در بیماران دیابت بی ‌مزه رخ می ‌دهد، پایین آمدن وزن مخصوص ادرار صبحگاهی است. به عنوان مثال اگر وزن مخصوص ادرار صبحگاهی 030/1 باشد، در این بیماران وزن بسیار پایین‌ تر است.

تست تشخیصی بیماری

بستری کردن و تشنه نگه داشتن بیمار برای چند ساعت و غلیظ نشدن ادرار در این مدت، دلیل محکمی برای تشخیص این بیماری است.

درمان

برای درمان این بیماری، هورمون مورد نظر تهیه شده و همانند قطره ی بینی یا اسپری مصرف می ‌شود و از آن جا که هورمون DDAVP بسیار کوچک است، از طریق استنشاق مخاط بینی جذب و اثرگذار است، ولی اگر این بیماری بر اثر اختلال در کلیه باشد، باید ابتدا بیماری کلیوی درمان شود.

معمولا درمان بیماری تا آخر عمر است و بیمار باید همیشه از قطره استفاده کند.

گاهی در ایام حاملگی شاهد تشدید بیماری هستیم که بنابه صلاح پزشک متخصص، دوز دارو تغییر می‌ کند، ولی آن چه در این بیماری اهمیت دارد، آن است که هر قدر از این دارو کمتر خورده شود و کمتر آب نوشیده شود، کلیه جذب بهتری خواهد داشت.

فرآوری: مریم مرادیان نیری       بخش تغذیه و سلامت 

مارماهیان   Spiny ( خاردار ) که به مار ماهیان مرداب نیز مشهورند، از اعضاء خانواده   Mastacembelidae هستند. آنها در کشورهای هند, پاکستان, سری لانکا, بنگلادش, نپال  , میانمار, تایلند, مالزی, ویتنام و اندونزی پراکنش یافته اند. مارماهیان خاردار, مار  ماهیان حقیقی نیستند اما به دلیل شباهت آنها به مار ماهی به این نام خوانده می شوند.

بدن کشیده شبیه مار با پوزه گوشتی دراز و باله دمی گرد که از باله های پشتی و مخرجی مجزا است. رنگ بدن , قهوه ای متمایل به زرد که با نوارها یا لکه های سیاه متمایز شده اند. به دلیل زیبایی, ساختار بدنی باریک و کشیده, رنگارنگ بودن و رفتار شوخی آمیز آنها بیشترین تقاضا را در عرصه تجارت ماهیان زینتی در دنیا دارند. مارماهیان خاردار بسیار مستعد بیماریهای قارچی و باکتریایی هستند، بنابراین نیاز به مراقبت ویژه پس از صدمات وارده خواهند داشت تا از شیوع بیماریها جلوگیری شود. این ماهیان در آبهای لب شور و شیرین زندگی می کنند. از بین 12 گونه شناخته شده 2 گونه Macrognathus aculeatus و Mastacembelus armatus از جایگاه مهمی در بازار ماهیان زینتی برخوردارند.

گونه Macrognathus aculeatus عموماً مارماهی طاووس یا مار ماهی خال خالی نامیده می شود. این ماهی دارای بدنی بدون پوشش فلس دار و به رنگ قهواه ای روشن بوده و در قسمت فوقانی و بالای باله پشتی دارای 4 خال حلقه ای و گرد می باشد. هر دو باله دمی و پشتی دارای نوارهای زیبایی هستند.

حداکثر اندازه آنها زمانیکه کاملاً رشد کرده اند به 30 - 25 سانتیمتر می رسد. عادات غذایی شبانگاهی دارند یعنی با چال کردن خودشان زیر لایه های پر از سنگ و ماسه یا صخره ها پنهان شده و به هنگام شب یا صبحدم برای خوردن غذا بیرون می آیند. فاکتورهای آب شاملPH خنثی تا کمی قلیایی( 2/7 = PH )و درجه حرارت بین 24 تا 26 درجه سانتیگراد می باشد. این ماهیان گوشتخوار بوده و ماهیان نابالغ از غذای زنده نظیر بچه میگو و انواع کرمها بخصوص کرمهای سیاه تغذیه می کنند و پس از رشد کافی می توانند از ماهیان کوچک تغذیه کنند. در محیط بسته می توان آنها را تکثیر کرد اما مشکل است در جوانترها جنسیت آنها را تشخیص داد. عموماً در ماهیان هم سن و سال ماده ها کمی بزرگتر از نرها هستند.

به هنگام تکثیر شکم ماهی ماده متورم و به رنگ سبز کم رنگ در آمده و بر جستگی مخرجی کاملاً مشخص است. ماده ها بین 800 تا 1000 تخم بزرگ و شفاف می گذارند. تخم ها در مدت 3 روز هچ می شوند. بچه ماهیان از ناپلی Cyclops تغذیه می کنند.

گونه Mastacembelus armatus , عموماً به زبان تجاری مارماهی tire track یا مار ماهی زیگزاکی و یا مار ماهی خاردار آتشین نامیده می شود. اغلب در نهرها و رودخانه ها در زیر لایه های سنگی, ماسه ای و یا زیر صخره ها در کشورهای آسیایی از پاکستان تا ویتنام و اندونزی یافت می شوند.

مارماهی الکتریکی جاندار آبزی و مهره‌داری است از رده شعاع‌باله‌ها، راسته برق‌ماهی‌شکلان (Gymnotiformes  )، خانواده کاردماهیان پشت‌برهنه (Gymnotidae  ).

مارماهی برقی غیر عادی‌ترین گونه ماهی هاست. این ماهی قادر است شوک‌های الکتریکی قوی تا 600 ولت تولید کند و از آن برای شکار و دفاع از خود استفاده کند. این ماهی در طبقه خود (طبقه مارماهیهای الکتریکی آمریکای جنوبی) به عنوان یک شکارچی درجه یک شناخته شده‌است بطوریکه هیچ جانور دیگری جرات ندارد که برای خوردن این نوع ماهی خطر مرگ به‌وسیله جریان برق را به جان بخرد.

زیستگاه

مار ماهی الکتریکی را می‌توان در حوضه رود آمازون و رود ارینوکو و همچنین نواحی اطراف آنها یافت. طول این ماهی‌ها به 5/2 متر و وزن آنها به 20 کیلوگرم می‌رسد، البته طول اکثر این ماهیها از یک متر تجاوز نمی‌کند. این گونه ماهیها بدن دراز و کشیده استوانه مانندی دارند که با تعدادی پولک پوشیده شده، سر آنها تخت و رنگ بدنشان سبز مایل به خاکستری است که هر چه به قسمت‌های زیرین بدن نزدیک می‌شود به زردی می‌گراید. همانطور که از توصیفات بر می‌آید این گونه ماهی‌ها ظاهر زیبایی ندارند.

مارماهی الکتریکی ترجیح می‌دهند که کف گل آلود آبهای آرام زندگی کنند. این ماهیها هوا تنفس می‌کنند و برای اینکار حدودا هر 10 دقیقه یکبار به سطح آب می‌آیند و پس از بلعیدن هوا دوباره به کف رودخانه باز می‌گردند.

تولید برق

مار ماهی الکتریکی ضربانهای الکتریکی منحصر بفرد خود را به گونه‌ای شبیه باتری بوجود در می‌آورد که در آن توده‌ای از بشقابک‌ها جریان برق تولید می‌کنند. این ماهی‌ها به‌وسیله توده صفحات الکتریکی (حدود 500 تا 600 صفحه) قادر است شوک‌های الکتریکی با ولتاژ 500 و جریان یک آمپر تولید کند. اگر چه گزارشها نشان می‌دهد که جانورانی هم وجود دارند که قادرند ولتاژهای بالا تری تولید کنند ولی این موضوع اصلاً مهم نیست چرا که همین مقدار جریان می‌تواند هر جانوری را بی حس و یا از حمله منصرف کند.

ماهیهای جوانتر ولتاژهای کمتری (در حدود 100 ولت) تولید می‌کنند. این ماهیها قادرند شدت برق خروجی را تغییر دهند مثلاً برای شکار جریانهای برق کمتر و برای بی حس کردن شکار و دفاع از خود جریانهای برق بیشتری تولید کنند.

مطالعه این گونه‌ها برای برخی از پژوهشگران بویژه آنهایی که از acetylcho   linesterase   و A.T.P   آنها استفاده می‌کنند، جالب به‌نظر می‌رسد.

از آنجائیکه این گونه‌ها قادرند در هنگام آشفتگی و سراسیمگی شوک‌های الکتریکی متناوب و قوی را در مدت زمان طولانی (دست کم یک ساعت) تولید کنند بدون اینکه نشانه‌ای از خستگی در آنها دیده شود، محققان علاقمندند که دقیقا از چگونگی آن مطلع شوند.

گربه ماهی الکتریکی (Malapterurus electricus  ) و ماهی چهارگوش الکتریکی (Torpedo   mamorata T.californica ) از جمله گونه‌های مشابه مارماهی الکترکی بشمار می‌آیند.

اگر چه این مار ماهی‌ها در طبقه خود معمول و متداول هستند و در اکثر اکواریوم‌های عمومی یافت می‌شوند، ولی عادت آنها در تولید شوکهای الکتریکی حتی هنگامی که به آرامی لمس می‌شوند. باعث شده‌است که نگهداری آنها توسط اکثر آماتورها در خانه خطرناک به‌نظر برسد. علاوه بر این بخاطر ابعاد بزرگ این ماهی‌ها نگهداری آنها برای اکثر افراد غیر ممکن است و فقط کسانی قادرند از آنها نگهداری کنند که واقعا به اینکار علاقمند باشند.

کشورهایی همچون استرالیا شدیدا نگهداری این ماهیها را ممنوع کردند چرا که ممکن است این ماهیها به حیات وحش فرار کنند و به یک خطر عمومی تبدیل شوند.

این گونه آنچنان غیر عادی است که تابحال چندین بار طبقه بندی شده‌است. اصولا گونه در Gtymnotus هستند که بعداً نام Electropheridae به آنها داده شد و به یک گونه از Gtymnotidae در کنار Gtymnotus‌ها تترل یافتند.

مهار مارماهی‌های الکتریکی در برنامه تلویزیونی «عامل ترس» به عنوان یک هنر نمایی نمایشی به تصویر کشیده می‌شد. اگر چه مار ماهی‌ها نسبتاً کوچک بودند (کمتر از 30 سانتی متر) ولی شوک‌های الکتریکی تولیدی آنها درد زیادی را در رقابت کنندگان بوجود می‌آورد.